«Δεν ανήκω σε κανένα κόμμα και σε καμία πολιτική οργάνωση. Δεν είμαι μέλος καμιάς εκκλησίας. Δεν είμαι οπαδός καμιάς θρησκείας. Όπως το ‘χω ξαναπεί. Δεσμώτης τήδε ίσταμαι της ένδον ρήμασι πειθόμενος. Έχοντας περάσει από τα ξερονήσια και τις φυλακές, νιώθω πως είμαι συγκρατούμενος όχι μόνο με όσους υποφέρουν στα φασιστικά στρατόπεδα, μα και με όσους βασανίζονται στο Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ. Νιώθω αλληλέγγυος και συνυπεύθυνος με όσους αγωνίστηκαν, αγωνίζονται και θα αγωνιστούν εναντίον όλων των τυράννων, εστεμμένων και τραγιασκοφόρων, εναντίον όλων των δεσποτών, γαλονάδων και ρασοφόρων.
Ανήκω στο ανύπαρκτο κόμμα των ποιητών. Σαν ανύπαρκτο που είναι, δεν χορηγεί ούτε κομματικές ούτε λογοτεχνικές ταυτότητες. Εγώ δεν είμαι μέλος καμιάς Εταιρίας Λογοτεχνών και δεν πρόκειται, λόγου χάρη, να ζητήσω σύνταξη. Αν έτυχε να γράψω κάτι, αυτό είναι μια προσωπική μου υπόθεση και κανείς δε μου χρωστάει απολύτως τίποτα. Τη λογοτεχνική μου ταυτότητα εμένα μου τη χορήγησε τον Αύγουστο του 1972 η Γενική Ασφάλεια, απαγορεύοντας το βιβλίο μου “Ποιήματα 1941-1971″».
«Σύντροφε, κοιμάσαι;
Ήθελα να μου πεις, ξέρεις καμιά σελίδα μαρξισμού
που να βουλιάζουνε οι λέξεις στο χαρτί
σαν τη σιωπή μου
στις κόρες των ματιών της;»
|Άρης Αλεξάνδρου|24.11.1922- 2.7.1978|
(ανάρτηση από το φατσοβιβλίο)
Ο Άρης Αλεξάνδρου γεννήθηκε πριν 100 χρόνια στο Πέτρογκραντ (κατόπιν Λένιγκραντ και σήμερα Αγία Πετρούπολη) με το όνομα Αριστοτέλης Βασιλειάδης. Ήταν γιος Έλληνα πατέρα και Ρωσίδας μάνας με εσθονική καταγωγή. Σύντομα, όλη η οικογένεια μετανάστευσε στην Ελλάδα και, ύστερα από ένα πέρασμα από τη Θεσσαλονίκη, εγκαταστάθηκε οριστικά στην Αθήνα. Ο Αριστοτέλης αποφοίτησε από το σχολείο της Βαρβακείου και ξεκίνησε να σπουδάζει στην ΑΣΟΕΕ. Μετά από δύο έτη την παράτησε, λόγω έλλειψης ενδιαφέροντος για το αντικείμενο σπουδών. Σύντομα ξεκίνησε να εργάζεται ως μεταφραστής για τις Εκδόσεις Γκοβόστη, οπότε υιοθέτησε το λογοτεχνικό ψευδώνυμο Άρης Αλεξάνδρου, με το οποίο καθιερώθηκε.
Ως πολιτικό υποκείμενο ήταν μαρξιστής και κατά την Κατοχή υπήρξε μέλος της ΟΚΝΕ (Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαίων Ελλάδος). Πολύ σύντομα αυτοδιαγράφηκε πικραμένος από τη διαγραφή και συκοφάντηση ως “χαφιέδων” τριών στενών φίλων του. Αν και απείχε από κάθε κομματική λειτουργία, συμμετείχε σε κάθε αντιστασιακή δραστηριότητα και επιχείρηση. Παρόλα αυτά η εμπειρία της διαγραφής και συκοφάντησης των φίλων του υπήρξε καθοριστική για τον ίδιο τόσο ιδεολογικά όσο και λογοτεχνικά (“Ο Πέτρος που κοιμόταν στο τσιμέντο/δίχως φόδρα στο σακάκι/κάθε πρωί μου έκανε τράκα μια καλημέρα στα κλεφτά/γιατί τον είχαν για προδότη”)
Από τον Εμφύλιο και για χρόνια πέρασε ως εξόριστος από τον Μούδρο Λήμνου, τη Μακρόνησο και τον Άγιο Ευστράτιο. Το 1953 δικάστηκε με δικηγόρο τον Ηλία Ηλιού ως ανυπότακτος και υπήρξε ο πρώτος καταδικασμένος αντιρρησίας συνείδησης, αρνητής στράτευσης στην Ελλάδα. Από την καταδίκη του και μέχρι του 1958 πέρασε από τις φυλακές Αβέρωφ, Αίγινας και Γυάρου. Εντούτοις, παρότι έμπρακτα και με συνέπεια δήλωσε την αντιστασιακή του στάση (και με προσωπικό κόστος, ιδίως για τη σωματική του υγεία) οι πρώην σύντροφοί του δεν του συγχώρησαν την άρνηση, στην πράξη, του δογματισμού και της τυφλής υπακοής στις συχνά αντικρουόμενες κομματικές εντολές. Πλήρωσε την προσήλωσή του στην πνευματική ανεξαρτησία και στην διεκδίκηση του δικαιώματος να διαθέτει κριτική σκέψη, με το να είναι διωγμένος από το επίσημο κράτος, και στιγματισμένος από τους συγκρατούμενούς του. “Είμαι προδότης για τη Σπάρτη και για τους είλωτες Σπαρτιάτης”.
Εξέδωσε εν ζωή τρεις ποιητικές συλλογές. Στην πρώτη “Ακόμα τούτη η άνοιξη” (1946) οι αναγνώστες μπορούν να διακρίνουν την αισιοδοξία και την πίστη στο δίκαιο του αγώνα και στην νικηφόρα τελική έκβαση (“Είναι τώρα τ’ αστέρια που πασχίζουν/ να λάμψουνε στα μάτια σου/ δυο φώτα βραδινά/ που ξεστρατάν απ’ το γρι-γρι του γαλαξία./ […] Σε λίγο θα χαράξει ένα χαμόγελο/ στο στόμα της γαλήνης/ -έτσι που το σκαλίζαμε στις κρυφές συνεδριάσεις/ έτσι που το γράφαμε στους τοίχους/ τίτλο του καινούργιου τραγουδιού μας. […] (από το ποίημα, “Οι αποστάτες της θάλασσας”). Στην επόμενη με τον τίτλο “Άγονος γραμμή” (γράφτηκε μεταξύ 1947 – 1952) η ήττα, οι διώξεις και τα προφανή αδιέξοδα έχουν φανερό αντίκτυπο στη σκέψη και τη διάθεση του ποιητή [“Σύντροφε, κοιμάσαι;/Ήθελα να μου πεις, ξέρεις καμιά σελίδα μαρξισμού/που να βουλιάζουνε οι λέξεις στο χαρτί/σαν τη σιωπή μου/στις κόρες των ματιών της;” (Από το ποίημα “Ανεπίδοτα γράμματα”)]
Στην τρίτη συλλογή, με τον τίτλο “Ευθύτης οδών”, που γράφτηκε μεταξύ 1954 και 1958, και με σαφή την λογοτεχνική επιρροή του Βλαδίμηρου Μαγιακόφσκι και του Κωνσταντίνου Καβάφη, στο περιεχόμενο είναι ξεκάθαρη η απόσταση από την κομματική γραμμή και γραφειοκρατεία, καθώς και η σκληρή καταδίκη του σταλινισμού, ενώ η ειρωνεία και η σαρκαστική διάθεση αποδεικνύονται πολύτιμα εργαλεία. Φυσικά υπάρχει η συνειδητοποίηση της πολιτικής και υπαρξιακής μοναξιάς, την οποία αντιμετωπίζει με περήφανη αξιοπρέπεια [“Κι όμως δεν αυτοκτόνησα./ Είδατε ποτέ κανέναν έλατο να κατεβαίνει μοναχός του στο/ πριονιστήριο;/ Η θέση είναι μέσα δω σ’ αυτό το δάσος/ με τα κλαδιά κομμένα μισοκαμένους κορμούς/ με τις ρίζες σφηνωμένες μες στις πέτρες» (από το ποίημα, «Μέσα στις πέτρες»)], [Παρ’ όλ’ αυτά Βλαδίμηρε βιάστηκες να φύγεις./ […] Γιατί αργά ή γρήγορα θα σ’ έστελναν και σένα./ Σ’ όλα σου τα εκατό τα κομμουνιστικά/ τα κομματικά βιβλία/ τ’ όνομα του Στάλιν αναφέρεται σπανίως./ Θα σε καλούσανε και σένα για μια μικρή ανάκριση:/ ‘‘Μαγιακόβσκη, το ξέρετε πως είστε αρχιτέκτων της ανθρώπινης/ ψυχής;/ Όπως ένας οικοδόμος κάνει σαμποτάζ/ ρίχνοντας χαλίκι στη θέση του τσιμέντου/ έτσι και σεις νοθέψατε το εποικοδόμημα/ στερώντας το απ’ το πρέπον ποσοστό της σταλινίνης’’. […]»(από το ποίημα, «Συνομιλώ άρα υπάρχω»)].
Πάντως το μεγάλο του αριστούργημα στάθηκε και παραμένει το μυθιστόρημα “Το Κιβώτιο”. Δημοσιεύτηκε ενώ ο Άρης Αλεξάνδρου βρισκόταν στο Παρίσι όπου διέφυγε με τη σύζυγό του ποιήτρια και δημοσιογράφο Καίτη Δρόσου, όταν έγινε το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου του 1967. Μάλιστα, το μυθιστόρημα το αφιερώνει στη σύζυγό του. Η υπόθεσή του είναι η εξιστόρηση της αποστολής μιας ομάδας ανταρτών (εννοείται στον Εμφύλιο) να μεταφέρουν ένα κιβώτιο σε μια ανταρτοκρατούμενη πόλη, περνώντας από εχθρικά εδάφη. Στη διάρκεια της αποστολής ένα ένα τα μέλη της ομάδας αποστολής σκοτώνονται, είτε από εχθρικά πυρά είτε με εκτέλεση, ώστε να φτάσει τελικά μόνο ένας αντάρτης, που είναι ο αφηγητής της ιστορίας, με το κιβώτιο, στο τέρμα της αποστολής όπου τον περιμένει μια αδιανόητη έκπληξη. “Το Κιβώτιο” θεωρείται το μεγάλο αριστούργημα του μοντερνισμού για τα ελληνικά γράμματα. Με ψυχαναλυτικές προεκτάσεις και ερμηνείες, αποδίδει το αδιέξοδο και την φυλάκιση – σε ένα στεγανό κιβώτιο – της ανθρώπινης προσωπικότητας εξαιτίας της απουσίας κριτικής σκέψης, και της τυφλής υπακοής στην κομματική εντολή, καθώς και της άκριτης αποδοχής της κομματικής ορθοδοξίας.
Ο Άρης Αλεξάνδρου, πνεύμα αμετανόητα ελεύθερο, πέθανε σε ηλικία 56 ετών, και με τσακισμένη, από τις διώξεις και τις κακουχίες, κράση, από έμφραγμα του μυοκαρδίου στο σπίτι του, μια σοφίτα, στο 13ο διαμέρισμα του Παρισίου. Πέρα από λογοτέχνης, υπήρξε δοκιμιογράφος και σπουδαίος μεταφραστής των Τολστόι, Ντοστογιέφσκι, Τσέχοφ και Άννας Αχμάτοβα, καθώς και των Γκι ντε Μοπασάν, Ευγένιου Ο’ Νιλ, Τζορτζ Μπέρναρ Σο, Όσκαρ Ουάιλντ κλπ.
Αν με πολύ συνοπτικό τρόπο θα θέλαμε να χαρακτηρίσουμε τον Άρη Αλεξάνδρου δεν θα είχαμε παρά να τον αφήσουμε να αυτοσυστηθεί: «Ανήκω στο ανύπαρκτο κόμμα των ποιητών. Σαν ανύπαρκτο που είναι, δεν χορηγεί ούτε κομματικές ούτε λογοτεχνικές ταυτότητες. […] Δεν ανήκω σε κανένα κόμμα και σε καμιά πολιτική οργάνωση. Δεν είμαι μέλος καμιάς εκκλησίας. Δεν είμαι οπαδός καμιάς θρησκείας. Όπως το ’χω ξαναπεί, Δεσμώτης τήδε ίσταμαι τοις ένδον ρήμασι πειθόμενος. Έχοντας περάσει από τα ξερονήσια και τις φυλακές, νιώθω πως είμαι συγκρατούμενος όχι μόνο με όσους υποφέρουν στα φασιστικά στρατόπεδα μα και σε όσους βασανίζονται στο Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ. Νιώθω αλληλέγγυος και συνυπεύθυνος με όσους αγωνίστηκαν, αγωνίζονται και θα αγωνιστούν εναντίον όλων των τυράννων, εστεμμένων και τραγιασκοφόρων, εναντίον όλων των δεσποτών, γαλονάδων και ρασοφόρων». Αυτά και άλλα ακόμη ήταν ο Άρης Αλεξάνδρου, ο οποίος στάθηκε σταθερά αντίθετος σε κάθε μορφής εξουσία.
Εράσμιος
*πηγές υπήρξαν άρθρα της βικιπαίδιας και της Εφημερίδας των Συντακτών και αναρτήσεις από το Facebook
