To “Μόμπι Ντικ” διαχρονικά συμπεριλαμβάνεται σε κάθε λίστα με τα κορυφαία λογοτεχνικά έργα, που σέβεται τον εαυτό της. Οι ειδικοί συμφωνούν ότι πρόκειται για απαιτητικό ανάγνωσμα και σε κάθε περίπτωση η μετάφρασή του αποτελεί πραγματικό άθλο. Οι ντόπιοι ειδικοί συμφωνούν, επίσης, πως ο κορυφαίος μεταφραστής του “Μόμπι Ντικ” στα ελληνικά είναι ο Αθανάσιος Κ. Χριστοδούλου. Δικηγόρος στο επάγγελμα, κάτοικος Βόλου αφιέρωσε δέκα χρόνια από τη ζωή του μελετώντας ό,τι είχε μελετήσει ο Χέρμαν Μέλβιλ προκειμένου να γράψει το θρυλικό αυτό βιβλίο, ξεσκονίζοντας το κείμενο και τα λεξικά μελετώντας λέξη προς λέξη. Ο Τοποτηρητής σέβεται πολλούς τύπους ανθρώπων. Ωστόσο, ιδιαίτερη αδυναμία τρέφει σε ανθρώπους που ζουν και τιμούν τις “εμμονές” τους. Ο Α. Κ. Χριστοδούλου κατόρθωσε ένα μεταφραστικό επίτευγμα που κυκλοφόρησε πρώτη φορά το 1992 και, έκτοτε, επανεκδίδεται σταθερά· αυτό φανερώνει το πόσο σπουδαίο αποτέλεσμα παρήγαγε η εργασία του κ. Χριστοδούλου.
Στην Εφημερίδα των Συντακτών ο Α. Κ. Χριστοδούλoυ παραχώρησε μια από τις ελάχιστές συνεντεύξεις του, μιλώντας στην Νόρα Ράλλη. Αναδημοσιεύω το σημαντικό, κατά την άποψή μου, κομμάτι από την συνέντευξη. Ελπίζω να το απολαύσεις.
Το “Μόμπι Ντικ ή Η Φάλαινα” κυκλοφορεί στην σειρά “Orbis Literae” των εκδόσεων Gutenberg
“Ο “Μόμπι Ντικ” δεν είναι ένα απλό λογοτεχνικό βιβλίο με αφηρημένες έννοιες. Είναι η φιλοσοφία του Μέλβιλ πάνω στην ανθρώπινη ύπαρξη. Είναι δοκίμιο πάνω στη γλώσσα. Και όταν λέμε “γλώσσα” εννοούμε το πνεύμα. Το μυαλό. Από εκεί πηγάζουν οι λέξεις και δομούνται. Λέγοντας γλώσσα, εννοούμε πνεύμα. Ανώτερες πνευματικές λειτουργίες. Το έχουμε ξεχάσει αυτό…
Πρόσεξε τώρα: η φάλαινα είναι η αιτία που κάνει τον Αχαάμπ να λέει λέξεις – να βγάζει λόγους, μονολόγους, να φιλοσοφεί. Η φάλαινα είναι και η αιτία που έκανε τον Μέλβιλ να γράψει το βιβλίο. Άρα έχουμε μία φάλαινα (ένα κήτος δίχως μυαλό, όπως το βλέπουν οι άνθρωποι) που γίνεται όμως η πηγή να γράψει ο Μέλβιλ αυτό το βιβλίο και όλοι οι ήρωες να μιλάνε και ν’ αναπτύσσουν τη σκέψη τους. Για σκέψου λοιπόν: ποια είναι η πραγματική σημασία της φάλαινας;
Τι είναι αυτό το “κήτος” που κάνει τον άνθρωπο να λέει λέξεις; Η νοητική λειτουργία – αυτό είναι η φάλαινα! Η οποία νοητική λειτουργία (εδώ είναι η αντίφαση) δεν έχει συνείδηση του τι είναι! Τι είναι λόγος; Τι είναι σκέψη; Η φάλαινα, ο “Μόμπι Ντικ”, είναι κάτι άπιαστο, απροσδιόριστο. Η φάλαινα τελικά κατέστρεψε τον Αχαάμπ. Αυτή ακριβώς είναι η ανθρώπινη τραγωδία μας: ενώ έχουμε σκέψη και νου και μπορούμε να δημιουργούμε κόσμο, αυτός ο κόσμος είναι πλαστός.
Μη απτό αποκύημα του μυαλού. Δεν έχει πρόσωπο, είναι χωρίς ιδιότητες. Δεν μπορείς ποτέ να καταλάβεις “τι είναι φάλαινα”. Οταν πάει να “συλλάβει” τη φάλαινα, τον πνίγει με τα θηλιά και τον τραβάει μαζί της, στα βάθη της θάλασσας (κυριολεκτικά και μεταφορικά). Ο λόγος μπορεί να ταξιδεύει αενάως, μαζί με τον άνθρωπο, χωρίς ποτέ κανείς να μπορεί να τον συλλάβει. Εάν τολμήσεις να τον συλλάβεις, αυτό ισοδυναμεί με θάνατο».
Είναι η ύβρις που λέγαν οι αρχαίοι ή η πλήρης καταστροφή σαν λάβεις όλη τη γνώση, που λένε οι συγγραφείς επιστημονική φαντασίας; «Όλα τα έχει πει ο Μέλβιλ στο βιβλίο. Ένα απελπιστικό, μα συνάμα αληθινό βιβλίο, με απελπιστικά, μα αληθινά νοήματα… Γιατί απελπιστικό; Μα μπορείς να ζήσεις, ξέροντας πως η ζωή σου όλη είναι ένα ψέμα; Κάτι το πλαστό; Που δεν μπορεί ποτέ να συλλάβεις; Μπορείς να ζήσεις έτσι; Εγώ δεν κατάλαβα πότε έγινα 79 χρόνων. Τι έγινα; Τίποτα. Τίποτα δεν έχω αφήσει πίσω μου. Και με πιάνει ένας τρόμος… Αλλά ούτε αυτά έχουν σημασία.”
