Στις 10 Ιουνίου 2023, πέθανε στα 64 χρόνια του ένας σημαντικός Ιταλός διανοούμενος, ο Νούτσιο Ορντινε. Καθηγητής Ιταλικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Καλαβρίας, ο Ορντινε είχε διδάξει επίσης σε πολλά άλλα πανεπιστήμια, όπως εκείνα του Γέιλ, της Νέας Υόρκης, της Σορβόνης κ.ά., και ήταν διεθνώς γνωστός ως ένας από τους εγκυρότερους μελετητές της Αναγέννησης και του έργου του Τζορντάνο Μπρούνο. Στη γλώσσα μας έχουν εκδοθεί τα έργα του (όλα από τις εκδόσεις Αγρα): «Η χρησιμότητα του άχρηστου», «Η χρησιμότητα των άχρηστων γνώσεων», «Οι κλασικοί στη ζωή μας» και «Το κατώφλι της σκιάς»
Εραστές των άχρηστων γνώσεων
Θανάσης Γιαλκέτσης
Από τον Πλάτωνα ώς τον Ιταλο Καλβίνο, φιλόσοφοι, λογοτέχνες, επιστήμονες έχουν πλέξει μέσα στους αιώνες ένα εγκώμιο των άχρηστων γνώσεων, εκείνων δηλαδή των γνώσεων που δεν αποφέρουν κέρδος ● Με το χρήμα μπορεί κανείς να αγοράσει τα πάντα: από τους δικαστές ώς τους βουλευτές και την επιτυχία στις μεγάλες εργολαβίες. Τη γνώση όμως δεν μπορεί να την αγοράσει. Ούτε και ο ισχυρότερος μεγιστάνας του πλούτου δεν θα μπορούσε να γίνει καλλιεργημένος κόβοντας μια λευκή επιταγή
Συνέντευξη του Νούτσιο Ορντινε που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Orizzonti culturali τον Ιανουάριο του 2015
● Νούτσιο Ορντινε, πώς εξηγείται κατά τη γνώμη σας η μεγάλη επιτυχία του βιβλίου σας «Η χρησιμότητα του άχρηστου»;
Κατά τη γνώμη μου, ορισμένα βιβλία έχουν την τύχη να γραφτούν και να δημοσιευτούν σε μια συγκυρία στην οποία φαίνεται να γίνεται αισθητή η ανάγκη τους. Αυτό το βιβλίο είναι ένα σήμα κινδύνου εναντίον ενός φαινομένου που διαδίδεται και που εισβάλλει στις ζωές μας. Είναι μια προσπάθεια να αποκαταστήσουμε λέξεις όπως «γενναιοδωρία» και «ανιδιοτέλεια», που έχουν ήδη χαθεί από το καθημερινό μας λεξιλόγιο. Η κρίση που ζούμε σήμερα είναι μια κρίση πρωτίστως ηθική και δευτερευόντως οικονομική. Και το βιβλίο μου μιλάει γι’ αυτή την κρίση.
● Στο βιβλίο σας μιλούν απευθείας ο Κικέρων και ο Τόμας Μορ, ο Σενέκας και ο Κρότσε, ο Ψευδο-Λογγίνος και ο Οσκαρ Ουάιλντ, ο Βολτέρος και ο Τζορντάνο Μπρούνο, ο Γκαρσία Μάρκες και ο Δάντης, ο Μαρξ και ο Καντ, ο Οβίδιος και ο Γκαρθία Λόρκα, ο Θερβάντες και ο Ιονέσκο, για να θυμίσουμε μόνον ορισμένους. Γιατί αυτή η ανάγκη σας να αφήσετε να μιλήσουν οι κλασικοί αντί για σας;
Προσπάθησα να κάνω τους κλασικούς να μιλήσουν, για να προσκαλέσω τους αναγνώστες να ακούσουν τη φωνή τους. Οι κλασικοί -μολονότι χρειάζεται να τους τοποθετούμε πάντοτε στο ιστορικό τους πλαίσιο- κατορθώνουν πάντως να απαντάνε στα ερωτήματά μας, να μας βοηθούν να κατανοούμε το παρόν. Με ενδιαφέρουν οι οικουμενικές αξίες, η δικαιοσύνη, η αλληλεγγύη, το κοινό καλό. Οι σταθερές αξίες της κουλτούρας. Οι κλασικοί είναι εκείνοι που μας τις μεταβίβασαν. Και σε αυτούς χρειάζεται να επιστρέφουμε για να τις ανακαλύπτουμε ξανά. Από τον Πλάτωνα ώς τον Ιταλο Καλβίνο, φιλόσοφοι, λογοτέχνες, επιστήμονες έχουν πλέξει μέσα στους αιώνες ένα εγκώμιο των άχρηστων γνώσεων, εκείνων δηλαδή των γνώσεων που δεν αποφέρουν κέρδος, που δεν παράγουν οφέλη και που επομένως θεωρούνται άχρηστες σε μια κοινωνία στην οποία μετρούν μόνον το χρήμα και το κέρδος. Αυτοί οι μεγάλοι στοχαστές μάς θυμίζουν πάντοτε ότι οι άνθρωποι χρειάζονται ακριβώς αυτό που θεωρείται άχρηστο. Επειδή η λογοτεχνία, η τέχνη, η μουσική, η βασική επιστημονική έρευνα είναι αναγκαίες για να τροφοδοτούν το πνεύμα, για να μας κάνουν να γινόμαστε καλύτεροι, για να εξανθρωπίζουν την ανθρωπότητα.
● Η έκκλησή σας να νικήσουμε την εμπορευματική λογική με τη γνώση είναι στην πραγματικότητα το μανιφέστο μιας ουτοπίας;
Χωρίς να καλλιεργεί το άχρηστο, η ανθρωπότητα θα γίνεται όλο και περισσότερο διεφθαρμένη και απάνθρωπη. Με το χρήμα μπορεί κανείς να αγοράσει τα πάντα: από τους δικαστές ώς τους βουλευτές και την επιτυχία στις μεγάλες εργολαβίες. Τη γνώση όμως δεν μπορεί να την αγοράσει. Ούτε και ο ισχυρότερος μεγιστάνας του πλούτου δεν θα μπορούσε να γίνει καλλιεργημένος κόβοντας μια λευκή επιταγή. Επιπλέον, η γνώση μπορεί να καταστρέψει την κυρίαρχη λογική της αγοράς: σε κάθε εμπορική συναλλαγή υπάρχει μια απώλεια και ένα απόκτημα. Αν αγοράζω ένα ρολόι, παίρνω το ρολόι και χάνω τα χρήματα. Αυτός που μου πουλάει το ρολόι παίρνει τα χρήματα και χάνει το ρολόι. Στη μετάδοση της γνώσης αντίθετα δημιουργείται ένας ενάρετος κύκλος, που επιτρέπει τον εμπλουτισμό τόσο εκείνου που δίνει όσο και εκείνου που δέχεται. Μπορώ να διδάσκω στους σπουδαστές μου το θεώρημα του Ευκλείδη χωρίς να το χάνω και ταυτόχρονα να αντλώ όφελος από τους μαθητές μου ενόσω διδάσκω. Το θυμίζει ο Σωκράτης στον Αγάθωνα: η γνώση δεν χύνεται από ένα γεμάτο ποτήρι σε ένα άδειο ποτήρι. Η γνώση είναι σε θέση, με θαυμαστό τρόπο, να εμπλουτίζει και αυτόν που δίνει και αυτόν που δέχεται. Η γνώση είναι καρπός ενός μοιράσματος και ταυτόχρονα μια προσωπική κατάκτηση που κανείς δεν μπορεί να κατορθώσει αντί για μας. Μια ουτοπία; Οχι. Είναι μια μάχη που καθένας μπορεί να δίνει καθημερινά, με την πεποίθηση του Σωκράτη ότι ο εραστής της σοφίας τείνει να την προσεγγίσει, γνωρίζοντας ότι θα πρέπει να την κυνηγάει σε όλη του τη ζωή, ή με εκείνη του Τζορντάνο Μπρούνο, παθιασμένου κυνηγού της γνώσης και συνειδητά στρατευμένου σε ένα κυνήγι στο οποίο γνώριζε ότι η λεία είναι άπιαστη.
● Τι σημαίνει όμως στο βιβλίο σας το άχρηστο;
Οι έννοιες του άχρηστου και αυτού που δεν αποτιμάται σε χρήμα είναι οι διαφορετικές όψεις ενός και του ίδιου πρίσματος. Ο Κακούζο Οκακούρα, για παράδειγμα, εντοπίζει τη μετάβαση από την αγριότητα στην ανθρωπιά σε μια διπλή άχρηστη χειρονομία: ο άνθρωπος που μαζεύει ένα λουλούδι (άχρηστο φυτό), για να το χαρίσει στη συντρόφισσά του (άχρηστη χειρονομία), ανακαλύπτει για πρώτη φορά την ουσία της τέχνης. Εδώ μετράνε συμπεριφορές και λόγια, εικόνες και πράγματα που ξεφεύγουν από την κυριαρχία του κέρδους, του οφέλους, της ωφελιμότητας ως αυτοσκοπού. Πρόκειται για ανθρώπους, για να επαναλάβουμε τη μεταφορά του Πλάτωνα, που δεν είναι σκλάβοι της αναγκαιότητας και που ακολουθούν αντίθετα ελεύθερα την περιέργειά τους. Οι περισσότερες από τις θεμελιώδεις ανακαλύψεις που συνέβαλαν στην πρόοδο της ανθρωπότητας είναι έργο ατόμων που εμπνέονταν από την απλή θέληση να ικανοποιήσουν τη διανοητική περιέργειά τους, όπως έγραφε ο Φλέξνερ το 1939.
● Σχετικά με τον Φλέξνερ, εντυπωσιάζει και συνεπαίρνει στο τέλος του βιβλίου σας αυτό το δοκίμιο του μεγάλου Αμερικανού επιστήμονα και παιδαγωγού που, μαζί με άλλους, σχεδίασε έναν ιδεώδη τόπο για να κάνει έρευνα με πλήρη ελευθερία και από καθαρή διανοητική περιέργεια. Γιατί εντάξατε έναν επιστήμονα σε ένα μανιφέστο προς υπεράσπιση της ουμανιστικής κουλτούρας;
Συχνά εμείς που υπηρετούμε τις επιστήμες του ανθρώπου διαπράττουμε το λάθος να θεωρούμε τους εαυτούς μας ως μοναδικούς υπερασπιστές των άχρηστων γνώσεων. Αυτό δεν ισχύει όμως. Και η βασική έρευνα, η έρευνα που βασίζεται στη διανοητική περιέργεια, έχει παίξει σημαντικό ρόλο στην πορεία των αιώνων για την υπεράσπιση της επιστήμης από τον ωφελιμισμό. Χωρίς τις θεωρητικές μελέτες του Μάξγουελ και του Χερτς για τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα θα ήταν αδιανόητες οι εφευρέσεις του Μαρκόνι. Το να διαχωρίζουμε τις επιστήμες του ανθρώπου από τις επιστήμες της φύσης θα ισοδυναμούσε με το να ακυρώνουμε μια γόνιμη σχέση, που στη διάρκεια πολλών αιώνων έδωσε εξαιρετικούς καρπούς. […]
πηγή: http://www.efsyn.gr
