Μια ξεχωριστή συνέντευξη φιλοξενούμε σήμερα, όπου μας ξεναγεί στα αρχεία του κράτους, η κυρία Μάρθα Παπαδοπούλου, διευθύντρια της υπηρεσίας «Γενικά Αρχεία του Κράτους – Ιστορικό Μουσείο Ηπείρου». Εκεί φυλάσσονται και σειρά φωτογραφιών, κυπέλλων και άλλων αθλητικών ενθυμημάτων από την ιστορία του γιαννιώτικου ποδοσφαίρου και αθλητισμού. Μάλιστα, τον περασμένο Νοέμβριο, εγκαινιάστηκε και έκθεση αθλητικού περιεχομένου με υλικό που παρέδωσαν πολίτες των Ιωαννίνων και οικογένειες παλιών αθλητών και ποδοσφαιριστών στα Γενικά Αρχεία του Κράτους. Η κυρία Παπαδοπούλου μας έλυσε απορίες και μας είπε ενδιαφέροντα πράγματα για το πως λειτουργούν οι υπηρεσίες των ΓΑΚ (Γενικών Αρχείων Κράτους), τι συλλογές υπάρχουν, πως γίνεται η αξιολόγηση του αρχειακού υλικού, πως μπορούν να έχουν πρόσβαση οι πολίτες και οι ιστορικοί ή άλλοι ερευνητές, με τη συζήτηση να επικεντρώνεται και στην Ιστορία του γιαννιώτικου αθλητισμού. Υπογραμμίζουμε κάτι σημαντικό που μας είπε, ότι στον χώρο των ΓΑΚ Ιωαννίνων μπορεί να λειτουργήσει επί μονίμου βάσεως και αθλητικό μουσείο, όπου θα εκτίθενται παλιές φωτογραφίες, βιβλία, κύπελλα των παλιών ομάδων, φανέλες. Είναι κάτι που λείπει από τα Γιάννινα και έχει απασχολήσει αρκετούς φιλάθλους και φίλους του αθλητισμού που αγαπούν την ιστορία.
Η υπηρεσία «Γενικά Αρχεία του Κράτους – Ιστορικό Μουσείο Ηπείρου» στεγάζεται σε ένα εμβληματικό και ιστορικό κτίριο, το «Σουφαρί Σαράι», που σημαίνει παλάτι των ιππέων. Χτίστηκε το 1818 από τον Αλή Πασά για τη στέγαση της προσωπικής φρουράς του και του ιππικού που διέθετε, για τις πολεμικές επιχειρήσεις και για τη δική του ασφάλεια. Στο «Σουφαρί Σεράϊ» είχαν εκπαιδευτεί οι Γεώργιος Καραϊσκάκης, Οδυσσέας Ανδρούτσος, Μάρκος Μπότσαρης, Αθανάσιος Διάκος και άλλοι. Το επιβλητικό αυτό κτίριο ανακαινίσθηκε και είναι σήμερα ένα σημαντικό κομμάτι της πολιτιστικής ταυτότητας των Ιωαννίνων.
Κυρία Παπαδοπούλου, τι είναι τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, ΓΑΚ όπως τα λένε;
Είναι δημόσια υπηρεσία που συγκεντρώνει αρχειακό υλικό από τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα. Και για να είναι κάποιο υλικό αρχειακό θα πρέπει να έχουν περάσει 50 χρόνια από τότε που συνέβη. Τότε μπορεί το υλικό αυτό, φωτογραφίες, συλλογές, έγγραφα, βιβλία κλπ να παραληφθεί από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους.
Με ποιο τρόπο μπορεί να γίνει αυτό;
Οι πολίτες μπορούν να απευθύνονται στην υπηρεσία μας. Οι δημόσιες υπηρεσίες, ανάλογα και με τη νομοθεσία που έχουν, όταν θέλουν να κάνουν εκκαθάριση των αρχείων τους, απευθύνονται στις αντίστοιχες υπηρεσίες των ΓΑΚ και γίνεται η αξιολόγηση.
Τι ακριβώς μπορεί να καταγραφεί στα αρχεία;
Βιβλία και έγγραφα που αφορούν τη δημόσια διοίκηση. Ότι εισάγεται στην υπηρεσία μας καταγράφεται και με βάση τα δικά μας δεδομένα αρχειοθετείται στα αρχειοστάσια. Ανάλογα με τις θεματικές ενότητες το αρχειακό υλικό μπορεί να διατεθεί και για εκθέσεις.
Εσείς δεν είστε μια απλή περιφερειακή υπηρεσία των Γενικών Αρχείων του Κράτους, αλλά έχετε και το Ιστορικό Μουσείο Ηπείρου. Το αποδίδουμε σωστά;
Ναι, πολύ καλά το λέτε. Η δική μας υπηρεσία που στεγάζεται στο ιστορικό κτίριο «Σουφαρί Σαράι» εντός του Κάστρου των Ιωαννίνων, ονομάζεται «Γ.Α.Κ – Ιστορικό Μουσείο Ηπείρου» και είναι δημόσια περιφερειακή υπηρεσία των Γενικών Αρχείων του Κράτους. Από τις 67 περιφερειακές υπηρεσίες των Γ.Α.Κ. μόνο στα Γιάννινα και στην Ύδρα υπάρχει χώρος και για έκθεση του αρχειακού υλικού. Στόχος μας δεν είναι να κάνουμε μια έκθεση αρχειακού υλικού αλλά να την συνδυάσουμε και με ευρύτερες πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Οι πολίτες μπορούν να έχουν πρόσβαση στα αρχεία του κράτους;
Φυσικά μπορούν. Τώρα προχωρούν και οι διαδικασίες για την ψηφιοποίηση του υλικού, οπότε θα υπάρχει ευκολότερη πρόσβαση. Ένα μέρος των αρχείων έχει ψηφιοποιηθεί. Και γίνεται μια νέα προσπάθεια να ψηφιοποιηθούν τα αρχεία σε όλη την Ελλάδα.
Αν έρθει ένας επισκέπτης στα ΓΑΚ Ιωαννίνων, τι μπορεί να δει;
Εξαρτάται από τη θεματική ενότητα που τον ενδιαφέρει. Θα μας πει τι τον ενδιαφέρει και εμείς θα αναζητήσουμε αυτό από το αρχειακό υλικό που υπάρχει. Εμείς έχουμε αρχειακό υλικό από το 1913 που απελευθερώθηκαν τα Ιωάννινα και μετά. Για παράδειγμα αν θέλει κάποιος να δει πως γιορτάστηκε η πρώτη επέτειος απελευθέρωσης της πόλης, θα πάμε στην ανάλογη θεματική ενότητα και θα έχει τα στοιχεία που τον ενδιαφέρουν. Γιορτάστηκε σε όλη την Ήπειρο και όχι μόνον στα Γιάννινα, με λαμπαδηδρομίες και άλλες εκδηλώσεις.
Είδαμε πρόσφατα στην ιστοσελίδα της υπηρεσίας σας κάποια ντοκουμέντα από το 1913.
Έχουμε τη χειρόγραφη αίτηση του οικονομικού επιτρόπου Ιωαννίνων Γεωργίου Κωνστάκη απευθυνόμενη στον Γενικό Διοικητή Ηπείρου Γεώργιο Χρηστάκη Ζωγράφο με την οποία τον Απρίλιο του 1913, ενάμιση μήνα μετά την απελευθέρωση, ζητά κανονική άδεια. Φυλάσσονται πολλά έγγραφα από την τότε Γενική Διοίκηση Ηπείρου, η οποία ήταν το μεταβατικό στάδιο διοίκησης, μέχρι να γίνει η ένταξη στις υπηρεσίες του ελληνικού κράτους. Οι θεματικές ενότητες των αρχείων συμβαδίζουν με τις ενότητες της διοίκησης του κράτους, όπως παιδεία, εργασία, υγεία, δικαιοσύνη κλπ. Έχουμε αναγνωστήριο όπου μπορούν οι πολίτες να έχουν πρόσβαση στο υλικό που τους ενδιαφέρει.
Ξέρετε, σε εμάς τους απλούς πολίτες, ο όρος «αρχεία του κράτους» μας δημιουργεί ένα μυστήριο, σαν να πρόκειται να δούμε τα μυστικά αρχεία του φόρεϊν όφις!
(χαμογελά…) Εμπιστευτικά έγγραφα δεν υπάρχουν στη δική μας υπηρεσία. Όσα είναι απόρρητα έχουν διαβιβαστεί στο Υπουργείο Εξωτερικών ή σε άλλες συναρμόδιες υπηρεσίες.
Έρχονται επισκέπτες, υπάρχει ενδιαφέρον;
Έχουμε αρκετές επισκέψεις, υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον από πολίτες αλλά και από ανθρώπους της επιστημονικής κοινότητας της περιοχής. Έρχονται και πολίτες διότι εκδίδουμε και αντίγραφα συμβολαίων. Όταν γνωρίζουμε το όνομα του συμβολαιογράφου, την ημερομηνία που έγινε ένα συμβόλαιο, μπορούμε να χορηγήσουμε και ακριβές αντίγραφο.
Έχετε και αρχεία συμβολαιογράφων;
Η παραλαβή αρχείων από συμβολαιογράφους γίνεται μόνο με δικαστική απόφαση του Πρωτοδικείου. Από τις άλλες υπηρεσίες ή από πολίτες γίνεται η παραλαβή με σύνταξη σχετικού πρωτοκόλλου.
Τι σας δίνουν οι πολίτες; Φωτογραφίες, άλλα κειμήλια;
Για να μην χαθούν κάποια οικογενειακά κειμήλια και να μείνουν για πάντα στα αρχεία που είναι διαθέσιμα στον κόσμο και στην κοινωνία, οι πολίτες εμπιστεύονται την υπηρεσία μας και παραδίδουν ότι έχουν. Μέσα από ιδιωτικές συλλογές προκύπτουν πολλά και ενδιαφέροντα στοιχεία όπως η ενδυματολογία της κάθε εποχής, τα ήθη και έθιμα, οι παραδόσεις, ο πολιτισμός. Ένα ενδιαφέρον τμήμα είναι η επιχειρηματικότητα στην Ήπειρο όπως και ο τομέας των γραμμάτων, όπου τα Γιάννινα ήταν μια πνευματική εστία. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να κάνουμε για τη Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων που ήταν ένας φάρος της εκπαίδευσης όχι μόνο στα Γιάννινα αλλά και την ευρύτερη περιοχή. Έχουμε ένα πλούσιο υλικό για τη Ζωσιμαία Σχολή στην οποία φοίτησαν και μαθητές από Ρουμανία, Ιταλία, όπως φαίνεται στα μαθητολόγια. Επίσης πολλοί πολιτικοί αποφοίτησαν από τη Ζωσιμαία Σχολή.
Για τους ευεργέτες υπάρχει υλικό στα αρχεία;
Όχι, γιατί εμείς έχουμε υλικό από το 1913 και μετά. Ορόσημο είναι το έτος απελευθέρωσης της πόλης. Οι εθνικοί ευεργέτες είχαν δραστηριοποιηθεί πολλά χρόνια πριν.
Να σας ρωτήσουμε με την ευκαιρία. Γιατί οι περισσότεροι εθνικοί ευεργέτες ήταν από την Ήπειρο;
Οι περισσότεροι ήταν έμποροι και είχαν δραστηριοποιηθεί στο εξωτερικό, έχοντας οικονομική ευρωστία. Ο νόστος για την πατρίδα, η εθνική συνείδηση τους οδήγησε στο να κάνουν αυτές τις μεγάλες ευεργεσίες.
Η Ήπειρος είναι γνωστή και για τη δημοτική παράδοση, τα δημοτικά τραγούδια. Σε αυτόν τον τομέα υπάρχει κάτι το ιδιαίτερο στα αρχεία;
Όχι δεν έχουμε αρχειακό υλικό και θα μας ενδιέφερε πάρα πολύ να ασχοληθούμε. Η παραδοσιακή δημοτική μουσική εξέφραζε τα προβλήματα του κόσμου, γιατί η περιοχή της Ηπείρου είναι άγονη, πολλοί Ηπειρώτες ξενιτεύτηκαν σε κάθε γωνιά του κόσμου. Θα ήταν ενδιαφέρουσες θεματικές ενότητες που θα μπορούσαν να αγγίξουν την ψυχή των ανθρώπων.
Πάμε στον τομέα του αθλητισμού. Τι υλικό υπάρχει στην υπηρεσία σας;
Έχουμε βασικά στοιχεία από την πορεία των αθλητικών σωματείων από το 1918 μέχρι σήμερα. Έχουμε φωτογραφικό υλικό για τους πρώτους αθλητικούς συλλόγους της περιοχής. Ένα τμήμα από τα εκθετήρια του Ιστορικού Αρχείου Ηπείρου είναι αφιερωμένο στον αθλητισμό. Είναι ένα ενδιαφέρον κομμάτι γιατί οι αθλητικοί σύλλογοι είχαν και έναν κοινωνικό χαρακτήρα συνεύρεσης των ανθρώπων. Να φανταστείτε ότι υπήρχε στους αθλητικούς συλλόγους και τμήμα τροβαδούρων για τη μουσική και τη διασκέδαση.
Πώς έγινε η συλλογή του υλικού;
Παλιοί αθλητές και ποδοσφαιριστές μας παραχώρησαν τις ιδιωτικές συλλογές τους, όπως οι οικογένειες Κόκκα, Νικολαίδη, Κλήμη, Καραμανωλάκη και ένα μέρος από το αρχείο του Γεωργίου Φαρμάκη. Έχουμε επίσης πολλές φωτογραφίες που μας παραχωρήθηκαν από το ΠΕΑΚΙ, όπου εκεί λειτουργούσε σχετική έκθεση που έκλεισε και για να μην καταστραφούν οι φωτογραφίες παραχωρήθηκαν στα Γενικά Αρχεία του Κράτους. Επίσης συνεργαζόμαστε και με τον ΠΑΣ Γιάννινα, γιατί ο ΠΑΣ προήλθε από συνένωση άλλων παλιότερων σωματείων και είναι συνέχεια αυτής της μεγάλης διαδρομής που είχαν τα σωματεία από το 1918 που ήταν ο Πύρρος μέχρι σήμερα. Έχουμε και έναν ύμνο που είχε γραφτεί για την ομάδα του ΠΑΣ Αβέρωφ από τον καθηγητή μουσικής της Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων, Βαρβιτσιώτη.
Είναι ηχογραφημένος ο ύμνος;
Όχι είναι οι στίχοι του. Δεν έχουμε στοιχεία αν γράφτηκε και μουσική.
Θα είχε ενδιαφέρον να μας πείτε τους πιο σημαντικούς σταθμούς του σωματειακού αθλητισμού στα Γιάννινα.
Το πρώτο σωματείο που καταγράφεται στα Γιάννινα είναι ο Ηρακλής που ιδρύθηκε το 1918 με τμήματα ποδοσφαίρου, χορωδίας και μαντολινάτας. Το 1925 οι ποδοσφαιριστές του αποσπάστηκαν και ίδρυσαν τον Πύρρο με τμήματα ποδοσφαίρου και στίβου. Η δραστηριότητά του σταμάτησε το 1932. Το 1927 ιδρύθηκε ο Ολυμπιακός Ιωαννίνων και ένα χρόνο μετά, το 1928, ιδρύθηκε ο Ατρόμητος Ιωαννίνων. Το 1932 τα σωματεία της πόλης συγχωνεύτηκαν και ίδρυσαν τον Ποδοσφαιρικό Αθλητικό Σύλλογο Αβέρωφ Ιωαννίνων. Στην πορεία επανασυστάθηκαν πάλι τα παλιά σωματεία και από την δεκαετία του ’50 και μετά υπήρχαν οι ομάδες Αβέρωφ, Ατρόμητος, Ολυμπιακός, από τη συγχώνευση των οποίων προήλθε το 1966 ο ΠΑΣ Γιάννινα. Πέρα από το ποδόσφαιρο, είχαν και τμήματα κλασικού αθλητισμού.
Άλλο τι υλικό υπάρχει, εκτός από τις φωτογραφίες;
Έχουμε βιβλία συλλόγων, κύπελλα που είχαν κατακτήσει οι παλιές ομάδες. Θα θέλαμε να έχουμε και άλλο υλικό και με την ευκαιρία κάνω έκκληση στον κόσμο αν έχει αρχειακό υλικό να το εμπιστευτεί στις υπηρεσίες των ΓΑΚ. Τα Γενικά Αρχεία του Κράτους δεν αποτελούν απλώς αποθηκευτικό χώρο, αλλά δίνουν το έναυσμα για προβολή αναμνήσεων, συναισθημάτων και δημιουργικών σκέψεων, εδώ όπου η Ιστορία συναντά το σήμερα. Χαρτογραφώντας την Ιστορία του σωματειακού αθλητισμού στην Ήπειρο, αναδεικνύουμε πτυχές της κοινωνικής ταυτότητας. Διαπιστώνουμε ότι ο σωματειακός αθλητισμός στην Ήπειρο συνδέεται άρρηκτα με τις διεθνείς και εγχώριες εξελίξεις των κοινωνικών επιστημών, την άθληση των Ελλήνων και την καλλιέργεια της φυσικής αγωγής στο ελεύθερο κράτος μετά το 1830.
Από τον ΠΑΣ Γιάννινα υπάρχει κάτι ιδιαίτερο στα αρχεία σας;
Έχουμε φωτογραφίες από τον Γιώργο Σιόντη, δεν έχουμε κάτι άλλο. Αν και εμείς παίρνουμε υλικό αφού έχουν περάσει 50 χρόνια, όπως σας είχα πει και πριν, αλλά θα μας ενδιέφερε να έχουμε στα αρχεία μας αλλά και στην έκθεση κάποια ενθυμήματα και από τη μεγάλη ομάδα της πόλης και της Ηπείρου, όπως είναι ο ΠΑΣ Γιάννινα. Με την διοίκηση του ΠΑΣ έχουμε καλή συνεργασία και πολλές φορές μας δίνουν και μπάλες όπου οι μαθητές που έρχονται για να δουν τα εκθέματα γράφουν και τα ονόματά τους.
Τα ερασιτεχνικά σωματεία μπορούν να σας φέρουν πράγματα που θα ήταν ενδιαφέροντα για τα αρχεία;
Όλα είναι ευπρόσδεκτα, αρκεί να πληρούν κάποιες προϋποθέσεις, να έχουν κάποια ιστορική αξία. Όλα θα καταγραφούν και η παραλαβή θα γίνει με πρωτόκολλο. Εμείς έχουμε τη δυνατότητα να κάνουμε και εκθέσεις, να προβάλουμε το υλικό που δεν θα είναι καταχωνιασμένο στις αρχειοθήκες. Δεν νομίζω στα Γιάννινα να υπάρχει άλλος τέτοιος χώρος που μπορεί να φιλοξενεί και να προβάλει την ιστορία του γιαννιώτικου αθλητισμού.
Θα μπορούσε να λειτουργήσει επί μονίμου βάσεως ένα αθλητικό μουσείο στα Γιάννινα σε συνεργασία με τις υπηρεσίες σας;
Φυσικά θα μπορούσε, καθώς τώρα γίνεται και διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου στο δικό μας κτίριο. Σε λίγο θα έχει ολοκληρωθεί. Τον περασμένο Νοέμβριο του 2022 είχε εγκαινιαστεί η πρώτη έκθεση με τίτλο «Ο σωματειακός αθλητισμός στην Ήπειρο (1918-1978)». Τα εκθέματα παραμένουν και σήμερα σε ένα τμήμα των εκθεσιακών χώρων του ιστορικού μουσείου Ηπείρου. Έχουμε την ευχέρεια να φιλοξενήσουμε και μεγαλύτερη έκθεση από τον χώρο του αθλητισμού, όπως θα μπορούσαν να γίνουν και κάποιες δραστηριότητες στον εξωτερικό χώρο. Είναι αλήθεια ότι διστάζουν οι πολίτες να μας φέρουν ότι έχουν από παλιά, με το φόβο μην χαθούν. Τίποτα δεν χάνεται, όλα καταγράφονται. Και το υλικό θα αναδειχτεί και θα προβληθεί και ο δωρητής. Αν το κρατήσει στο σπίτι, σε κάποια ντουλάπα, μπορεί να αλλοιωθεί και να καταστραφεί με τον χρόνο από την υγρασία. Είναι πολύ σημαντικό να αναδεικνύουμε το παρελθόν μας, γιατί διδασκόμαστε από αυτό.
Με το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων έχετε συνεργασία;
Βεβαίως έχουμε καλή συνεργασία. Η πρύτανης, η κυρία Άννα Μπατιστάτου, είναι ένα δημιουργικό άτομο με ανοιχτούς ορίζοντες. Πέρυσι διοργανώσαμε και μια έκθεση με θέμα η πρώτη σύνδεση της κοινωνίας των Ιωαννίνων με το Πανεπιστήμιο. Επίσης διοργανώσαμε την έκθεση με θέμα «πρωτεϊκές μεταμορφώσεις του δέρματος» σε συνεργασία με το τμήμα Εικαστικών Τεχνών και Επιστημών της Τέχνης και το Εργαστήριο Παθολογικής Ανατομικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Η έκθεση αυτή εγκαινιάστηκε από την Πρύτανη κυρία Μπατιστάτου και τελούσε υπό την αιγίδα της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου. Στην έκθεση αυτή η κυρία Μπατιστάτου παρουσίασε και μια δική της εργασία πάνω σε αυτόν τον τομέα.
Τι σχεδιάζετε προσεχώς κυρία Παπαδοπούλου;
Σχεδιάζουμε να κάνουμε κάποιες εκδηλώσεις για την 101η επέτειο απελευθέρωσης των Ιωαννίνων που θα γιορτάσουμε στις 21 Φεβρουαρίου 2024. Έχουμε και μία πρόταση από το κανάλι της Βουλής για να παρουσιάσουμε ότι υλικό έχουμε σχετικά με την απελευθέρωση των Ιωαννίνων που θα το προβάλουμε και στην έκθεση που θα κάνουμε.
Από τον πόλεμο του ’40 όπου οι πολεμικές επιχειρήσεις έγιναν στην Ήπειρο, υπάρχουν καταγραφές στα αρχεία σας;
Έχουμε στοιχεία από τον τομέα της κοινωνικής πρόνοιας, ποιες ήταν οι επιπτώσεις αυτού του πολέμου στο κοινωνικό σύνολο. Ό,τι έχει σχέση με τις πολεμικές επιχειρήσεις υπάρχει σε στρατιωτικά μουσεία, στα αρχεία του στρατού. Στην περιοχή μας υπάρχει και το πολεμικό μουσείο Καλπακίου όπου φυλάσσονται και εκτίθενται πολλά πράγματα από τον πόλεμο του ’40.
Παρακολουθείτε ποδόσφαιρο, έχετε κάποια σχέση με τον αθλητισμό;
Στα μαθητικά και φοιτητικά χρόνια ήμουν αθλήτρια στίβου και ειδικά στο αγώνισμα των 1500 μέτρων έχω χρυσά μετάλλια. Τώρα ασχολούμαι με το τένις και την ποδηλασία. Η μητέρα μου που κατάγεται από την Πρέβεζα ήταν στα νιάτα της σπουδαία αθλήτρια με πολλές διακρίσεις στον χώρο της Ηπείρου. Με το ποδόσφαιρο δεν έχω κάποια ιδιαίτερη σχέση. Όμως παρακολουθώ, όσο μπορώ, κάθε αθλητική δραστηριότητα.
Κυρία Παπαδοπούλου, σας ευχαριστούμε θερμά για τη συνέντευξη.
Και εγώ σας ευχαριστώ για την προβολή που μας κάνετε.
Βαγγέλης Γυφτόπουλος
