Τον τρίτο μετά Χριστόν αιώνα η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία πέρασε μια βαθιά κρίση, σε πολλά επίπεδα. Κατά βάση οφειλόταν στο γεγονός ότι εκείνη την περίοδο εμφανίζονταν συνεχώς και ταυτόχρονα πολλοί διεκδικητές του αυτοκρατορικού θρόνου. Βλέπεις, τα κριτήρια και ο τρόπος διαδοχής δεν ήταν ξεκάθαρος. Ήταν απαραίτητο να λάβει ο νέος υποψήφιος την έγκριση από τη Σύγκλητο, τον λαό της Ρώμης και την Πραιτοριανή Φρουρά. Το ποιος, όμως, είχε δικαίωμα να απαιτήσει τον θρόνο, ποτέ δεν καθορίστηκε.
Από την εποχή που οι αξιωματικοί της λεγεώνας δολοφόνησαν τον αυτοκράτoρα Σέπτημο Σεβήρο, οι λεγεωνάριοι ξεκίνησαν να ανεβοκατεβάζουν αυτοκράτορες. Ο νέος αυτοκράτορας για να τα έχει καλά μαζί τους τούς προμήθευε με χρήμα, πολύ χρήμα. Για να το εξασφαλίσει, φορολογούνταν ανελέητα οι άμαχοι. Εν τω μεταξύ οι επίδοξοι διάδοχοι στρατολογούσαν μαζικά πολίτες για τους μεταξύ τους εμφυλίους, και για να αντιμετωπίσουν στα ανατολικά τους Πέρσες (δυναστεία των Σασανιδών) και στα βόρεια, τα γερμανικά έθνη και τους Γότθους και τους Έρουλους που εγκατέλειψαν τα εδάφη πάνω από την Μαύρη Θάλασσα αναζητώντας γόνιmα εδάφη. Επειδή πολλοί άνδρες έγιναν λεγεωνάριοι, εγκαταλείφθηκαν τα αγροτικά και όχι μόνο επαγγέλματα. Και φυσικά οι εμπορικοί δρόμοι έπαψαν να είναι ασφαλείς, οπότε το εμπόριο “μπλόκαρε”. Αν σε όλα αυτά προσθέσουμε και την υποτίμηση του νομίσματος (που από καθαρό ασήμι, έγινε κράμα με μπρούντζο και χαλκό), καταλαβαίνουμε ότι προέκυψε μια βαθύτατη οικονομική κρίση.
Επιπλέον, εκείνη την περίοδο, σημειώθηκαν έντονες κλιματικές αλλαγές. Αυξήθηκε η θερμοκρασία στον πλανήτη. Ως αποτέλεσμα, οι σοδιές ελαττώθηκαν δραματικά οδηγώντας τους “βαρβαρικούς” λαούς σε υποχρεωτική μετανάστευση. Επίσης, ανέβηκε η στάθμη της θάλασσας καλύπτοντας τις περιοχές που, πλέον, ονομάζουμε Κάτω Χώρες (Ολλανδία κατά βάση), γεγονός που οδήγησε και τους εκεί “βάρβαρους” λαούς σε υποχρεωτική μετανάστευση.
Σημαντικό παράγοντα που επιβάρυνα την όλη κατάσταση ήταν η μολυσματική “Πανώλη του Κυπριανού”, όπου, σύμφωνα με μελέτες, μάλλον επρόκειτο για ευλογιά. Ως αποτέλεσμα μεγάλο ποσοστό του αστικού πληθυσμού αποδεκατίστηκε.
Γενικά, εκείνη την εποχή, ο μέσος άνθρωπος ένιωθε αβοήθητος από μια διεφθαρμένη εξουσία, και απομακρυσμένος από τα κέντρα λήψης αποφάσεων. Εύλογα, προσπαθούσε ο κάθε άνθρωπος να βρει μια ισορροπία σε ένα ασταθές περιβάλλον. Έτσι, δεν πρέπει να θεωρείται τυχαίο το γεγονός ότι οι φιλόσοφοι εκείνης της εποχής, διαμόρφωσαν ανάλογα τις θεωρητικές έρευνές τους. Ο Πλάτωνας ανακαλύφθηκε εκ νέου, κατά βάση με την διδασκαλία του Πλωτίνου. Ο Νεοπλατωνισμός, ωστόσο, κατά μεγάλο ποσοστό εμπεριείχε επιρροές από την ιουδαϊκή θρησκευτική παράδοση, και λιγότερο από άλλες ανατολικές θρησκείες, εκτός από την ελληνική φιλοσοφία. Το ενδιαφέρον για το θεϊκό στοιχείο, σε σχέση πάντα με τον άνθρωπο, μπορεί να εξηγηθεί από την ανάγκη του μέσου ανθρώπου του τρίτου αιώνα μετά Χριστόν, να πιστέψει ότι δεν είναι δίχως στήριγμα, τουλάχιστον ηθικό.
Στην κρίση δόθηκε τέλος με τις δραστικές μεταρρυθμίσεις του αυτοκράτορα Διοκλητιανού. Δεν ξέρω κατά πόσο σε έπεισα για τις ομοιότητες εκείνης της εποχής με τη σημερινή. Σίγουρα οι εποχές δεν ταυτίζονται απόλυτα, δεν θα μπορούσαν άλλωστε. Από την άλλη, έγινε λόγος για οικουμενική οικονομική κρίση, πολεμικές συρράξεις, απότομη κλιματική αλλαγή, μια επιδημία που εξολόθρευσε κόσμο, κρίση του πολιτικού συστήματος, και τόνωση της θρησκευτικότητας. Και ξέχασα να αναφέρω το αυξημένο ενδιαφέρων για ανατολικές θρησκείες/φιλοσοφικά συστήματα.
Τα συμπεράσματα δικά σου.
Κώστας Μαζιώτης
υγ. δικαιώματα φωτογραφιών creative commons
εικόνας Διοκλητιανού: By Giovanni Dall'Orto – DSC04500i_Istanbul_-_Museo_archeol._-_Diocleziano_(284-205_d.C.)_-_Foto_G._Dall'Orto_28-5-2006.jpg, Attribution, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=8719268
χάρτης ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (χαρακτηριστική εικόνα): By Cristiano64 – Own work, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=14510224
εικόνας Πλωτίνου: άγνωστο
