*η συνέντευξη αναδημοσιεύεται από την εφημερίδα “Φως”
Καθώς τελέστηκε από τη Μητρόπολη Ιωαννίνων το καθιερωμένο ετήσιο μνημόσυνο στη μνήμη των ευεργετών και δωρητών του έθνους, αφιερώνουμε και τη στήλη μας στην Ήπειρο των μεγάλων εθνικών ευεργετών. Μας κάνει την εξαιρετική τιμή και μιλάει στο «ΦΩΣ» ο καθηγητής και πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Γεώργιος Καψάλης, από τις λαμπρές προσωπικότητες του τόπου και της ακαδημαϊκής κοινότητας, για το έργο και τη συμβολή των Ηπειρωτών ευεργετών στην αναστήλωση του έθνους. Φτωχοί άνθρωποι από την Ήπειρο ξενιτεύτηκαν, έκαναν περιουσίες και διέθεσαν τα χρήματα για να χτίσουν σχολεία, πανεπιστήμια, νοσοκομεία, να δώσουν υποτροφίες για να σπουδάσουν άπορα παιδιά, να βοηθήσουν φτωχούς ανθρώπους. «Μερικές φορές αναλογίζομαι ποια θα ήταν η εικόνα της Αθήνας αλλά και άλλων περιοχών, όπως και των Ιωαννίνων, χωρίς αυτά τα μνημεία και χωρίς αυτά τα έργα τέχνης που έχουν δημιουργήσει οι ευεργέτες και έχουν αφήσει ως παρακαταθήκη στον τόπο μας» λέει χαρακτηριστικά ο κ. Καψάλης, προσθέτοντας ότι ακόμα δεν αποδόθηκαν σε αυτούς οι ανάλογες τιμές. Είχαν συμβολή και στον αθλητισμό καθώς με την αναμόρφωση του Παναθηναϊκού Σταδίου βοήθησαν στην αναβίωση των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων. Ο καθηγητής Γεώργιος Καψάλης εξελέγη πρόσφατα και δημοτικός σύμβουλος στον δήμο Ιωαννιτών. Είναι τιμή για την πόλη να την υπηρετούν προσωπικότητες τέτοιου βεληνεκούς. Γνωστός φίλαθλος του ΠΑΣ Γιάννινα, ο πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων δεν παρέλειψε να μας μιλήσει για την τοπική ομάδα, τις αναμνήσεις των νεανικών χρόνων στο γήπεδο και πως βλέπει γενικότερα το ποδόσφαιρο. Μέσα από τη συνέντευξη αυτή γνωρίζουμε και τον άνθρωπο Γεώργιο Καψάλη, έξω από την τήβεννο του ακαδημαϊκού δασκάλου.
Κύριε καθηγητά, πόσο μεγάλη είναι η προσφορά των εθνικών ευεργετών και ειδικά των Ηπειρωτών προς την πατρίδα μας;
Είναι αλήθεια ότι η Ήπειρος αποτέλεσε πραγματικά τη μάνα του ευεργετισμού για όλη την Ελλάδα. Θα έλεγε κανείς ότι ο ευεργετισμός δεν γνώρισε την έκταση, την ποιότητα, την αίγλη που γνώρισε στην Ήπειρο και ασφαλώς είναι κανείς υποχρεωμένος να αναφέρει και να επισημάνει και την Βόρειο Ήπειρο, δηλαδή την Ήπειρο ως ενιαίο σύνολο. Ο ρόλος του ευεργετισμού για την πατρίδα μας εκείνη την εποχή είναι καθοριστικός, αλλά ίσως να μην έχει αποδοθεί ακόμη στον βαθμό που θα έπρεπε και στον βαθμό που θα οφείλαμε ως κοινωνία να ανταποκριθούμε και να εκτιμήσουμε την προσφορά όλων των ευεργετών της Ηπείρου.
Όπως μας λέτε, ενδεχομένως να μην αποδόθηκαν οι ανάλογες τιμές στη μνήμη αλλά και στην προσφορά των ευεργετών μας.
Κατά την δική μου γνώμη δεν έχουν αποδοθεί οι ανάλογες τιμές προς τους Ηπειρώτες ευεργέτες. Δεν υπάρχει ούτε ένα μνημείο ευεργετών στην Ήπειρο. Γνωρίζω ότι υπάρχει μια τέτοια κίνηση προς την κατεύθυνση αυτή, γιατί μου ζητήθηκε να συμμετάσχω στην επιτροπή αυτή και ασφαλώς το αποδέχθηκα με ιδιαίτερη ευχαρίστηση. Όμως μέχρι σήμερα δεν έχουμε ένα συγκεκριμένο μνημείο ή μία άλλη διαδικασία απόδοσης τιμών που οφείλουμε προς τους Ηπειρώτες ευεργέτες.
Τα έργα και οι πράξεις των ευεργετών στέλνουν μηνύματα στη σημερινή εποχή;
Ασφαλώς και στέλνουν μηνύματα. Θα πρέπει να αναλογιστούμε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες οι άνθρωποι αυτοί δημιούργησαν πλούτο και το έδωσαν στη σκλαβωμένη πατρίδα. Είναι λάθος να έχουμε την εντύπωση ότι ήταν πλούσιοι και ως εκ τούτου ευεργέτησαν το έθνος και τον τόπο τους. Ήταν άνθρωποι, οι οποίοι, λόγω του ορεινού εδάφους της περιοχής τους, λόγω της φτώχειας που επικρατούσε, βρέθηκαν στα πέρατα της ξενιτιάς για να εργαστούν, για να πλουτίσουν, έχοντας ωστόσο πάντα το μυαλό τους στη σκλαβωμένη πατρίδα. Δεν αρκέστηκαν στο να γίνουν αυτοί πλούσιοι. Ήξεραν, και αυτό ακολούθησαν, ότι όλη αυτή η διαδρομή τους και η απόκτηση περιουσίας γι’ αυτούς θα είχε νόημα όταν θα συνδεόταν με την προσφορά στην ιδιαίτερη πατρίδα τους, την Ήπειρο, αλλά και για όλη την Ελλάδα. Μερικές φορές αναλογίζομαι ποια θα ήταν η εικόνα της Αθήνας αλλά και άλλων περιοχών, όπως και των Ιωαννίνων, χωρίς αυτά τα μνημεία και χωρίς αυτά τα έργα τέχνης που έχουν δημιουργήσει οι ευεργέτες και έχουν αφήσει ως παρακαταθήκη στον τόπο μας.
Ποια είναι τα πιο εμβληματικά έργα που έκαναν στην Αθήνα οι ευεργέτες από την Ήπειρο;
Από που να αρχίσει κανείς και που να τελειώσει…. Αναφέρω ενδεικτικά για την Αθήνα την αναμόρφωση του Παναθηναϊκού Σταδίου, τη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, την αποπεράτωση του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, το Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών, το Αστεροσκοπείο Αθηνών, τη Ριζάρειο Σχολή, το Ζάππειο, τη Σιναία Ακαδημία, το Παρθεναγωγείο Μετσόβου. Συνέβαλαν, εκτός των άλλων, ιδίως ο Ιωάννης Δομπόλης από το Λεσκοβίκι της Βορείου Ηπείρου, που είχε προσωπική φιλία με τον Ιωάννη Καποδίστρια, ακόμα και στην ίδρυση του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Μάλιστα ο Δομπόλης, μην ξεχνώντας την ηπειρώτικη καταγωγή του, προσέφερε τριάντα υποτροφίες για παιδιά που κατάγονταν από την Ήπειρο. Θεωρώ ότι αν εκείνη την εποχή υπήρχαν οι συνθήκες και οι προοπτικές για την ίδρυση πανεπιστημίου στα Γιάννινα, θα είχε συμβάλει γι’ αυτό και θα συνδεόταν το όνομά του πιο στενά με την Ήπειρο.
Σε ποια μέρη δραστηριοποιήθηκαν αυτοί οι άνθρωποι;
Αρχικά θα πρέπει να αναφέρουμε το Λιβόρνο και τη Βενετία της Ιταλίας. Επίσης στη Βιέννη της Αυστρίας, στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, στη Νίζνα, τη σημερινή Ουκρανία, στη Μόσχα και στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας, στη Ρουμανία και στη Μολδαβία. Όλες αυτές οι πόλεις και περιοχές κοσμούνται πραγματικά από ανυπέρβλητα μνημεία και πολυάριθμα κτίρια, τα οποία δηλώνουν την παρουσία και την προσφορά των Ηπειρωτών στον συγκεκριμένο χώρο.
Τα έργα των Ηπειρωτών ευεργετών
Ποιοι είναι οι πιο σημαντικοί Ηπειρώτες ευεργέτες από τη μεγάλη λίστα ευεργετών που υπάρχει;
Να ξεκινήσω από τους Ζωσιμάδες, το όνομα των οποίων έχει και το εθνικό στάδιο Ιωαννίνων. Ίδρυσαν τη Ζωσιμαία Σχολή στα Γιάννινα που ήταν σημείο αναφοράς και έγινε τώρα πρότυπο σχολείο. Οι αδελφοί Ζωσιμάδες ήταν οι πρώτοι που έκαναν έργα και στις πόλεις που είχαν την επαγγελματική τους δραστηριότητα. Στη Νίζνα υπάρχουν αξιόλογα μνημεία τα οποία συνδέονται με τον ηπειρώτικο ευεργετισμό. Πάμε και στους υπόλοιπους. Τα νοσοκομεία Ιωαννίνων και Μεσολογγίου έχουν ιδρυθεί από τον Γεώργιο Χατζηκώστα και γι’ αυτό φέρουν και το όνομά του. Ο Ζώης Καπλάνης έκανε την Καπλάνειο Σχολή Ιωαννίνων που είχε ως πρώτο διευθυντή το βασικότερο πρόσωπο του νεοελληνικού διαφωτισμού, τον Αθανάσιο Ψαλλίδα. Ο Γεώργιος Αβέρωφ ξεκίνησε τις ευεργεσίες του από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου στη συνέχεια συνέβαλε στην κατασκευή ανδριάντα του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’, στην αγορά του θωρηκτού Αβέρωφ, στην αναμόρφωση του Παναθηναϊκού Σταδίου, στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων και την αποπεράτωση του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Το Πολυτεχνείο ήταν ένα έργο που είχε ξεκινήσει από έναν άλλον εθνικό ευεργέτη από το Μέτσοβο, τον Νικόλαο Στουρνάρη. Ο Μιχαήλ Τοσίτσας και η σύζυγός του Ελένη, έκαναν το Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών, το Παρθεναγωγείο Μετσόβου και το αλληλοδιδακτικό σχολείο της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. Η γνωστή Ριζάρειος Σχολή έγινε από τους Μάνθο και Γεώργιο Ριζάρη με καταγωγή από το Μονοδένδρι Ζαγορίου. Στη Ριζάρειο Σχολή Αθηνών έχουν φιλοξενηθεί και έχουν σπουδάσει πολλοί συμπατριώτες μας από την Ήπειρο, σε δύσκολες εποχές. Για τον Ιωάννη Δομπόλη αναφέρθηκα προηγουμένως. Ο Απόστολος Αρσάκης συνδέεται με την Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία και με το Αρσάκειο Παρθεναγωγείο για τη γυναικεία εκπαίδευση στη χώρα.
Επιτρέψτε μας μια μικρή διακοπή, κύριε καθηγητά, γιατί μας κάνει εντύπωση που τα περισσότερα έργα συνδέονται με την κατασκευή σχολείων και την παιδεία.
Από τα τέλη του 16ου αιώνα άρχισαν να στέλνουν χρήματα για την ανασυγκρότηση της πατρίδας, που χωρίς τη δική τους γενναιόδωρη ενίσχυση θα ήταν αδύνατον να γίνει. Μάλιστα, οι απόδημοι Ηπειρώτες ευεργέτες γνώριζαν καλά ότι πρέπει να αρχίσουν με την ενίσχυση της παιδείας, με την αναγέννησή της, για να μπορέσουν οι σκλαβωμένοι αδελφοί τους να αποτινάξουν τον τουρκικό ζυγό. Θεωρούσαν, και πολύ σωστά, ότι η αρχή πρέπει να γίνει από την παιδεία, γιατί μετά από τόσα χρόνια σκλαβιάς το μορφωτικό επίπεδο δεν θα επέτρεπε τη συμμετοχή σε έναν εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα.
Ωραία, να ακούσουμε και τα υπόλοιπα ενδιαφέρονται που μας λέτε.
Μεγάλες προσωπικότητες ήταν και οι αδελφοί Ευαγγέλης και Κωνσταντίνος Ζάππας, από το Λάμποβο της Βορείου Ηπείρου, με βασικό μέλημα την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων και την κατασκευή του Ζαππείου Μεγάρου. Επίσης ο Γεώργιος και ο Σίμων Σίνας συνδέονται με το Αστεροσκοπείο Αθηνών και τη Σιναία Ακαδημία. Με την ευκαιρία, να αναδείξω και κάτι ιδιαίτερο από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, υπάρχει το κληροδότημα της Βιολέτας Βίμπλη από την Κορυτσά της Βορείου Ηπείρου, το κληροδότημα Ιωάννη Τσανάκα από το Μέτσοβο, η δωρεά Νικολάου Γιαννή από τη Βίτσα Ζαγορίου και το κληροδότημα Φερενίκης Καλούδη.
Η Ελληνική Ιστορία τους κατέταξε στην ανάλογη θέση με την προσφορά τους προς το έθνος;
Νομίζω πως όχι, δεν έχει αναδειχθεί το έργο και η προσφορά τους. Το λέω αυτό και με ένα παράπονο ως Ηπειρώτης, με την έννοια ότι μετά από όλες αυτές τις ευεργεσίες των Ηπειρωτών ευεργετών θα έπρεπε γενικότερα η εκάστοτε κεντρική πολιτική σκηνή της χώρας μας να εκτιμά, να αξιολογεί και να συνυπολογίζει την προσφορά όλων των Ηπειρωτών ευεργετών προς το έθνος, ώστε πραγματικά να μην είμαστε μια περιοχή που αντιμετωπίζει ακόμα σημαντικές δυσκολίες και να είμαστε ένα παράδειγμα προς μίμηση, όπως αυτό προκύπτει ακριβώς από τη δράση των Ηπειρωτών ευεργετών.
«Οι ευεργέτες ύψιστος τίτλος για την Ήπειρο»
Οι ευεργέτες είναι ένας τίτλος τιμής για την Ήπειρο;
Είναι ο κορυφαίος τίτλος και το έργο τους μας κάνει όλους υπερήφανους, καθώς, όπως είπα και πριν, πουθενά ο ευεργετισμός δεν γνώρισε την έκταση, την ποιότητα, την αίγλη που γνώρισε στην Ήπειρο.
Πως συμβαίνει η πλειονότητα των εθνικών ευεργετών να είναι από την Ήπειρο;
Ίσως οι δυσκολίες τις οποίες αντιμετώπιζαν οι άνθρωποι αυτοί πριν μεταναστεύσουν να τους οδήγησαν αφενός σε ένα δημιουργικό και επιχειρηματικό πνεύμα ανάλογα με τις περιοχές στις οποίες βρέθηκαν, αλλά παράλληλα και στον νόστο, στη νοσταλγία για την Ήπειρο, για τα κακοτράχαλα βουνά της Ηπείρου.
Κύριε καθηγητά, ποια είναι η ακαδημαϊκή διαδρομή σας;
Έχω σπουδάσει στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, για έναν χρόνο στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης φιλολογία και οφείλω να ομολογήσω ότι αισθάνομαι ευτυχής που είχα την ευκαιρία να διδαχθώ από πάρα πολύ σημαντικές προσωπικότητες. Κάτι βέβαια που συνεχίστηκε και στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, όντας πάντα ευγνώμων για τους δασκάλους μου. Στη συνέχεια έκανα τη διδακτορική μου διατριβή στη Γερμανία, συνεργάστηκα με τον αείμνηστο καθηγητή Φάνη Κακριδή. Επέστρεψα στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, εργάστηκα για δύο χρόνια στο τμήμα Φιλολογίας και τότε ήταν που ιδρύθηκαν τα παιδαγωγικά τμήματα και είμαι από τους πρώτους εκλεγέντες ανάμεσα σε έξι υποψηφίους στο δημοτικό τμήμα πανεπιστημιακής εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και στο οποίο διήνυσα όλη μου την ακαδημαϊκή σταδιοδρομία.
Φτάσατε και στο ύπατο αξίωμα του πρύτανη του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Είχα όλα τα ακαδημαϊκά αξιώματα μέχρι την εκλογή μου ως πρύτανη. Τώρα είμαι μέλος της διοίκησης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Είναι μια πολύ σημαντική επιλογή για μένα, γιατί είμαι το μόνο μέλος από την Ελλάδα που συμμετέχει στο συμβούλιο διοίκησης. Η τιμή να διοικήσω το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων σε μια δύσκολη περίοδο είναι για μένα ύψιστη τιμή. Είχα μια εξαιρετική συνεργασία με όλους, όπως και με τους φοιτητές, και αυτό με χαροποιεί αφάνταστα.
Πρώτα…σερβιτόρος και μετά καθηγητής
Να σας γνωρίσουμε και έξω από την τήβεννο του ακαδημαϊκού δασκάλου. Πως ήταν τα παιδικά και φοιτητικά σας χρόνια;
Κατάγομαι από σαρακατσάνικη οικογένεια κτηνοτρόφων. Μέχρι τα 12 χρόνια μου μέναμε σε κονάκια. Η μάνα μου ήταν αγράμματη. Ο πατέρας μου πήγε μισή τάξη στο σχολείο. Μου έστελνε κάτι γράμματα που με συγκινούν ακόμα. Από ηλικίας 15 ετών άρχισα να εργάζομαι ως σερβιτόρος τα καλοκαίρια στην Ηγουμενίτσα και στην Πάργα. Δούλευα και στη Γερμανία παράλληλα με τις σπουδές μου, παρόλο που ήμουν υπότροφος του γερμανικού κράτους. Να ξέρετε ότι έχω και πτυχίο σερβιτόρου (γελά)… Παρακολούθησα ένα σεμινάριο 40 ημερών του ΕΟΤ και πήρα πτυχίο σερβιτόρου το οποίο κρατώ ως ενθύμιο. Σκέφτομαι να γράψω και ένα βιβλίο για όλα αυτά που έζησα.
Τι σας οδήγησε στο να υπηρετήσετε και την τοπική αυτοδιοίκηση, καθώς εκλεχθήκατε δημοτικός σύμβουλος στις πρόσφατες εκλογές με την παράταξη του εκλεγέντος δημάρχου Θωμά Μπέγκα;
Έχω ολοκληρώσει σχεδόν την ακαδημαϊκή μου διαδρομή, χωρίς να σημαίνει ότι είμαι ανενεργός. Έχω μια εμπειρία σχεδόν 50 χρόνων σε αυτήν την πόλη στον τομέα αυτό. Θεωρώ ότι πολλά ζητήματα τα οποία υπάρχουν στο πανεπιστήμιο δεν είναι μακριά από την τοπική κοινωνία, όπως στον τομέα της παιδείας και του πολιτισμού. Έκρινα ότι μπορώ να θέσω τον εαυτό μου σε αυτήν τη διαδικασία. Θέλω να ευχαριστήσω με την ευκαιρία και τους συμπολίτες που με τίμησαν με την ψήφο τους και θα προσπαθήσω με κάθε τρόπο να ανταποκριθώ σε αυτήν την εμπιστοσύνη που μου έδειξαν.
Η νέα δημοτική αρχή, που θα αναλάβει αρχές του νέου χρόνου, που πρέπει να επικεντρώσει τη δραστηριότητά της;
Στην καθημερινότητα των πολιτών. Αν αντιμετωπίσουμε βασικά ζητήματα, που αυτήν τη στιγμή βρίσκονται για διάφορους λόγους σε μια υστέρηση, θα έχουμε κάνει ένα σημαντικό έργο. Αναφέρομαι στην καθαριότητα, στην ολοκλήρωση της πλατείας, στον φωτισμό που πρέπει να γίνει. Συμπεριλαμβάνω, επίσης, την κοινωνική φροντίδα και μέριμνα όπου μέσω του ΟΠΚΑΚΑ αυτό έχει προχωρήσει σημαντικά, αλλά θεωρώ ότι η κοινωνία μας και τώρα και στο μέλλον θα έχει αρκετές δυσκολίες για να αντιμετωπίσει όλα αυτά τα ζητήματα και ως εκ τούτου είναι ένας τομέας που πρέπει να φροντίσουμε.
Σας βλέπουμε να μην χάνεται αγώνα του ΠΑΣ Γιάννινα και να είστε πάντα στις εξέδρες. Σας αρέσει το ποδόσφαιρο;
Στα νεανικά μας χρόνια δεν πηγαίναμε μόνο στους αγώνες του ΠΑΣ, αλλά και στις προπονήσεις. Θυμάμαι ότι είχε το γήπεδο πάνω από τρεις χιλιάδες κόσμο όταν γίνονταν οι προπονήσεις, ειδικά από την εποχή που ήρθαν και οι παίκτες από την Αργεντινή. Τα νεανικά βιώματα συνδέονται με την ομάδα αλλά και με φίλους που πηγαίναμε στο γήπεδο. Δεν το κρύβω ότι αγαπώ τον ΠΑΣ Γιάννινα. Πέρα από αυτό, μου αρέσει το καλό ποδόσφαιρο.
Πως κρίνετε τη γενικότερη εικόνα του ελληνικού ποδοσφαίρου;
Με ενοχλεί αφάνταστα, όπου υποτίθεται λαμβάνονται μέτρα κατά της βίας για να μην υπάρχουν αυτά τα βεγγαλικά και μετά από δύο Κυριακές συμβαίνουν τα ίδια.
Σας ευχαριστούμε θερμά για τη συνέντευξη.
Θα ήθελα να πω κάτι, ότι εσύ, Βαγγέλη, είσαι ένα άτομο με τεράστια προσφορά στο ποδόσφαιρο, πρωτίστως στον ΠΑΣ Γιάννινα, αλλά και για την Ήπειρο γενικότερα. Η σεμνότητά σου, η διακριτικότητά σου, η αντίθεσή σου στη βία και σε όλα αυτά και το γεγονός ότι δεν σε έχει δει κανείς σε συμφέροντα αλλότρια, η εντιμότητά σου, όχι μόνο για μένα, αλλά νομίζω για τη γιαννιώτικη κοινωνία αποτελούν κοινή παραδοχή.
Βαγγέλης Γυφτόπουλος
