Τις προάλλες σε μια από τις πάντα απολαυστικές συζητήσεις μου με τον πολύ καλό φίλο κ.Σπ. Τον άκουσα να παραδέχεται, με κάποια πικρία, ότι η γενιά του εκτός του ότι είναι καλομαθημένη, ενεργεί εγωιστικά. Όταν του αντέτεινα ότι και η δική μου γενιά πράττει το ίδιο, καθώς και όλες οι γενιές που ακολούθησαν, εκείνος απάντησε ότι “η γενιά των γονιών μου ενεργούσε με την αίσθηση ενός καθήκοντος”. Αυτή η κουβέντα με ακολουθεί έκτοτε.
Ανεξάρτητα από το κατά πόσο οι παλιότερες γενιές δρούσαν συνολικά όντως με την συναίσθηση κάποιου καθήκοντος, αξίζει να σκεφτούμε σχετικά με αυτή την θεωρία. Θυμήθηκα κάτι που είχα διαβάσει στο πρόσφατο παρελθόν, κάνοντας και σχετική ανάρτηση. Έτσι μπήκα στον ιστότοπο της Wikipedia και “πάτησα” σχετικά με το τι πίστευε ο Καντ για την ηθική. Αντιγράφω:
“Η καντιανή ηθική αναφέρεται σε μια δεοντολογική ηθική θεωρία που αναπτύχθηκε από τον Γερμανό φιλόσοφο Ιμμάνουελ Καντ και βασίζεται στην ιδέα ότι «δεν πρέπει ποτέ να ενεργώ παρά μόνο με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορώ επίσης να θέλω το σκεπτικό μου να γίνει παγκόσμιος νόμος». Συνδέεται επίσης με την ιδέα ότι «είναι αδύνατο να σκεφτεί κανείς οτιδήποτε στον κόσμο, ή ακόμη και πέρα από αυτόν, που θα μπορούσε να θεωρηθεί καλό χωρίς περιορισμό εκτός από μια καλή θέληση». Η θεωρία αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του ορθολογισμού του Διαφωτισμού. Δηλώνει ότι μια πράξη μπορεί να είναι ηθική μόνο αν υποκινείται από μια αίσθηση καθήκοντος, και το νόημά της μπορεί να είναι ορθολογικά ένας καθολικός, αντικειμενικός νόμος.
Κεντρικό στοιχείο της θεωρίας του ηθικού νόμου του Καντ είναι η κατηγορική προσταγή. Ο Καντ διατύπωσε την κατηγορική προσταγή με διάφορους τρόπους. Η αρχή του για την καθολικότητα απαιτεί ότι, για να είναι επιτρεπτή μια πράξη, πρέπει να είναι δυνατή η εφαρμογή της σε όλους τους ανθρώπους χωρίς να προκύπτει αντίφαση. Η διατύπωση του Καντ για την ανθρωπότητα, η δεύτερη διατύπωση της κατηγορικής προσταγής, δηλώνει ότι ως αυτοσκοπός, οι άνθρωποι δεν απαιτείται ποτέ να αντιμετωπίζουν τους άλλους απλώς ως μέσο για την επίτευξη ενός σκοπού, αλλά πάντα ως αυτοσκοπό. Η διατύπωση της αυτονομίας καταλήγει στο συμπέρασμα ότι όσοι πράττουν με βάση τον ορθό λόγο, δεσμεύονται από τον ηθικό νόμο με τη δική τους βούληση, ενώ η έννοια του Καντ για το Βασίλειο των Σκοπών απαιτεί από τους ανθρώπους να ενεργούν σαν οι αρχές των πράξεών τους να θεσπίζουν ένα νόμο για ένα υποθετικό βασίλειο.”
Στην ουσία, αυτό το οποία προσπάθησε να μας διδάξει ο Πρώσος φιλόσοφος ήταν πάνω κάτω το εξής: Να μην κάνουμε κάτι που ενώ θα ωφελήσει, ενδεχομένως, εμάς, είναι πιθανόν ή σίγουρο ότι θα βλάψει κάποιον άλλο.
Προσπαθώ να σκεφτώ εάν υπήρξε ποτέ κοινωνία όπου το σύνολο των μελών της ενεργούσε με τέτοιο σκεπτικό. Στην χθεσινή ανάρτηση σε σχετικό επισυνημμένο βίντεο είδαμε και ακούσαμε τον Νόαμ Τσόμσκι να ξεκαθαρίζει ότι η θεωρία του ωφελιμισμού επιτρέπει στους ανθρώπους να πράττουν έτσι ώστε να αποκομίζουν το μέγιστο δυνατό όφελος. Κάποιοι λένε πως αν είμαστε χαρούμενοι εμείς, μόνο τότε θα μπορούν να είναι χαρούμενοι και οι υπόλοιποι, ισχυριζόμενοι ότι αν δεν είμαστε χαρούμενοι εμείς, τότε σίγουρα δεν θα είμαστε χαρούμενοι όλοι.
Ο Ιμμάνουελ Καντ δεν ήταν χαζός. Γνώριζε πως δεν υπάρχει στον κόσμο κοινωνία αγγέλων. Γι’ αυτό ακριβώς επέμεινε στις έννοιες του ηθικού καθήκοντος και της κατηγορικής προσταγής. Είμαι σίγουρος πως γνώριζε την ανθρώπινη φύση, το πόσο εγωιστής είναι ο άνθρωπος. Σήμερα όλοι αυτοί οι λεγόμενοι “Life coaches” με τα μαθήματα αυτοβελτίωσης που αφειδώς παρέχονται μέσω του διαδικτύου, ομνύουν στην αξία της ατομικότητας, του “προσωπικού χώρου” κλπ. Όταν οι φιλόσοφοι του Διαφωτισμού εξήραν την αξία του ανθρώπου και διεκδικούσαν την κατοχύρωση των ατομικών δικαιωμάτων, την ίδια στιγμή μιλούσαν όχι μόνο για ελευθερία αλλά και για αδελφοσύνη και δικαιοσύνη. Δυστυχώς, όσο και αν ψάχνουμε να βρούμε τέτοιους ανθρώπους σήμερα, φοβάμαι ότι αποτελούν μειοψηφίες. Και οι Μπολσεβίκοι μειοψηφία ήταν και κατέλαβαν τα χειμερινά ανάκτορα και αντίθετα από ό,τι θέλουμε να πιστεύουμε, δεν πήγε πολύ καλά αυτό.
ο Τοποτηρητής
