Τις προάλλες μια φοιτήτρια σ’ ένα μπαρ, δίχως να την αφορά η κουβέντα, πετάχτηκε και δήλωσε ευθαρσώς τα εξής: “Εσύ και μόνο εσύ ευθύνεσαι για την αποτυχία σου να είσαι οικονομικά ανεξάρτητος ή ανεξάρτητη σε ηλικία μετά τα 40”. Ας μην εξετάσουμε το κατά πόσο είχε δίκιο. Ο καθένας και η καθεμιά κρίνει ανάλογα με την ιδεολογική του ή της τοποθέτηση. Η ίδια δεσποινίς είπε και κάτι άλλο, κάτι που άκουσα καιρό πριν από έναν νεαρό• ότι όποιος θέλει και δουλέψει σκληρά, θα πετύχει.
Κάποτε υπήρχε η στερεότυπη αντίληψη ότι οι νέοι και οι νέες, ως επί το πλείστον, είναι αριστερών διαθέσεων. Η εμπειρία μου δείχνει ότι σήμερα οι νέοι και οι νέες συνήθως δηλώνουν απολιτίκ με μια (μεγάλη) συμπάθεια προς το νεοφιλελευθερισμό. Δείχνουν να έχουν δεχτεί ως ελκυστικό το αφήγημα του “Αμερικανικού Ονείρου”. Ότι, δηλαδή, όλοι έχουμε τη δυνατότητα να “τα καταφέρουμε”• χρειάζεται μονάχα πίστη, σκληρή δουλειά και να αρπάξουμε την ευκαιρία που θα μας δοθεί. Αν αποτύχουμε, θα οφείλεται αποκλειστικά σε δικά μας λάθη και εσφαλμένες εκτιμήσεις, και, φυσικά, η ευθύνη είναι όλη δική μας.
Όποιος και όποια έχει διαβάσει Τζον Στάινμπεκ και έχει δει αμερικανικό κινηματογράφο των δεκαετιών του 1970 και 1980 – ιδίως το αντιηρωικό σινεμά του Σαμ Πέκινπα – γνωρίζει για τις εκατοντάδες χιλιάδες ρημαγμένες ζωές, αποτέλεσμα της μάταιης αναζήτησης του “Αμερικανικού Ονείρου”. Και, βέβαια, υπάρχουν οι ταινίες του ακούραστου Κεν Λόουτς. Δυστυχώς, τα νέα παιδιά μάλλον αγνοούν “Τα σταφύλια της οργής” ή τον “Θάνατο του εμποράκου”, ενώ οι ταινίες με τις οποίες ο Κεν Λόουτς διηγείται την ιστορία της εργατικής τάξης, δεν φαίνεται να τους λένε κάτι.
Η γενικευμένη οικονομική δυσπραγία ή που θα σε ριζοσπαστικοποιήσει – είτε προς τα δεξιά είτε προς τα αριστερά – ή που θα σε στρέψει στο κυνήγι του “να πιάσω την καλή”. Επίσης, είναι γεγονός πως ο σύγχρονος τρόπος ζωής δεν ευνοεί την υπό το πρίσμα της συλλογικότητας αντίληψη του κόσμου. Αντίθετα, κυριαρχεί η ατομικιστική κοσμοαντίληψη. Χώρια, κιόλας, που οι περισσότεροι γονείς, συγγενείς κλπ μας ζαλίζουν από νωρίς τα κεφάλια με μάντρα τύπου “κοίτα την πάρτι σου, ας βρουν οι άλλοι την άκρη μόνοι τους”. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο που διεθνώς η αριστερά είναι ανύπαρκτη.
Εξάλλου, τα πρότυπα σήμερα είναι οι “εντερπρενέρ”, δηλαδή ο Στιβ Τζομπς, ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ, ο Τζεφ Μπέζος και ο Ίλον Μασκ. Για ποιον λόγο ασκούν γοητεία αυτά τα πρόσωπα;
Πρώτον, πούλησαν πετυχημένα το παραμύθι του τάχα αυτοδημιούργητου. Αυτό δίνει στο κοινό την πλαστή εντύπωση ότι “είναι δυνατό να πετύχει ο καθένας”. Φυσικά, κανείς δεν έγινε αυτό που έγινε μόνος του και ηθικά. Άλλος είναι γόνος ζάμπλουτης οικογένειας, άλλος καπηλεύτηκε πατέντες που επινόησαν άλλοι, και πολλοί βγάζουν εκατομμύρια χάρη στη σκληρή δουλειά ανθρώπων για ψίχουλα και υπό άθλιες συνθήκες.
Επίσης, σχεδόν όλοι είναι εκκεντρικοί με παράδοξες συνήθειες, κάτι που, όπως φαίνεται, κάνει το κοινό να τους συμπαθεί. Τέλος, αυτοί οι “φωστήρες” χειρίζονται ιδανικά τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης. Κακά τα ψέματα, μια ατάκα επιδρά εντονότερα από ένα καλογραμμένο κείμενο. Μια ατάκα εντυπωσιάζει, ένα επιχείρημα – αλίμονο – όχι.
Δεν θέλω να κινδυνολογώ αλλά λυπάμαι για τις ζωές και τα μυαλά που θα πάνε χαμένα. Όσο εξοργίζομαι από την επιδερμικότητα που χαρακτηρίζει το σήμερα, άλλο τόσο λυπάμαι για μια ακόμη χαμένη γενιά.
Μπούμερ Καστοριάδης
